Definicja przemocy w rodzinie:
Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy domowej przez przemoc domową należy rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej, w szczególności:
a) narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia,
b) naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub wolność, w tym seksualną,
c) powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, wywołujące u tej osoby cierpienie lub krzywdę,
d) ograniczające lub pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia pracy lub uzyskania samodzielności finansowej,
e) istotnie naruszające prywatność tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej.
Charakterystyka przemocy domowej:
Przemoc domowa nie zawsze jest łatwa do rozpoznania. Powszechnie przyjmuje się, że jest to działanie:
- intencjonalne i skierowane przeciwko innym członkom rodziny - co oznacza, że jest zamierzonym działaniem lub zaniechaniem mającym na celu całkowitą kontrolę nad ofiarami;
- naruszające prawa i dobra osobiste ofiar - co oznacza, że sprawca wykorzystując swoją przewagę narusza podstawowe prawa człowieka, np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku;
- wykorzystuje wyraźną asymetrię sił - ofiara jest słabsza, a sprawca silniejszy:
- powodujące ból i cierpienie – sprawca naraża zdrowie i życie ofiar na poważne szkody, co powoduje, że ofiary mają mniejszą zdolność do samoobrony.
Źródłem dysproporcji sił zazwyczaj są:
- wiek - np. relacja dziecko – dorosły, staruszek- ktoś w sile wieku;
- płeć - zwykle kobieta jest słabsza od mężczyzny, choć zda raja się wyjątki;
- stan zdrowia - na ogół chory czy niepełnosprawny jest słabszy od zdrowego;
- różne zależności - np. dziecko – rodzic, ale też zależność ekonomiczna: ktoś dysponuje pieniędzmi i jest „panem”.
Rodzaje i formy przemocy:
PRZEMOC FIZYCZNA
Objawy:
Szarpanie, kopanie, popychanie, obezwładnienie, duszenie, odpychanie, przytrzymywanie, policzkowanie, szczypanie, bicie otwarta ręką, pięściami, różnymi przedmiotami, przypalanie papierosami, topienie, polewanie substancjami żrącymi, użycie broni, pozostawienie w niebezpiecznym miejscu, nie udzielenie niezbędnej pomocy,itp.
Skutki przemocy fizycznej:
Bezpośrednie uszkodzenie ciała - urazy, rany, złamania i stłuczenia, zadrapania, siniaki, poparzenia; pośrednie skutki: choroby w wyniku powikłań i stresu, zespół stresu pourazowego, życie w chronicznym stresie, poczucie zagrożenia, strachu, lęku, napady paniki, bezsenność, zaburzenia psychosomatyczne, itp.
PRZEMOC PSYCHICZNA
Objawy:
Wyśmiewanie opinii, poglądów, przekonań, religii, pochodzenia, narzucanie swojego zdania, poglądów, stałe ocenianie, krytyka, wmawianie choroby psychicznej, izolowanie, kontrolowanie, ograniczanie kontaktów z innymi ludźmi, wymuszanie posłuszeństwa i podporządkowania, ograniczania snu, pożywienia i schronienia, wyzywania, używania wulgarnych epitetów, poniżanie, upokarzanie, zawstydzenie, stosowanie gróźb, szantażowanie, itp.
Skutki przemocy psychicznej:
Zniszczenie poczucia mocy sprawczej ofiary, jej poczucia własnej wartości i godności, uniemożliwienie podjęcia jakikolwiek działań niezgodnych z zasadą posłuszeństwa, osłabienie psychicznych i fizycznych zdolności stawienia oporu oraz wyrobienie przekonania o daremności jego stawiania, odizolowanie od zewnętrznych źródeł wsparcia, całkowite uzależnienie ofiary od prześladowcy, stały strach i utrata nadziei, psychosomatyczne, ciągły stres, zaburzenia snu, itp.
PRZEMOC SEKSUALNA
Objawy:
Gwałt, wymuszenie pożycia seksualnego, nieakceptowanie pieszczot i praktyk seksualnych, zmuszenie do seksu z osobami trzecimi, sadyzm w pożyciu, wyśmiewanie wyglądu ciał i krytyka zachowań seksualnych, itp.
Skutki przemocy psychicznej:
Obrażenia fizyczne, ból i cierpienie, obniżona samoocena i poczucie własnej wartości, utrata poczucia atrakcyjności i godności, zaburzenia seksualne, oziębłość, zamknięcie się, lęk, strach, unikanie seksu, uogólniona niechęć i obawa do przedstawicieli płci sprawcy przemocy, zaburzona orientacja i tożsamość seksualna, itp.
PRZEMOC EKONOMICZNA
Objawy:
Okradanie, zabieranie pieniędzy, nie łożenie na utrzymanie, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, niezaspokajanie podstawowych, materialnych potrzeb rodziny, szantażowanie, zaciąganie długów i kredytów bez zgody współmałżonka, zmuszanie do pożyczek, uniemożliwienie korzystania z pomieszczeń niezbędnych do zaspakajania potrzeb( kuchni, łazienka), itp.
Skutki przemocy psychicznej:
Całkowita zależność finansowa od partnera, niezaspakajanie podstawowych potrzeb życiowych, bieda, zniszczenie poczucia własnej godności i wartości, znalezienie się bez środków do życia, itp.
Fazy przemocy:
Przemoc domowa nie jest zdarzeniem jednorazowym. Jej powstanie powoduje cykliczne powtarzanie się. W cyklu przemocy wobec bliskich obserwuje się trzy następujące po sobie fazy:
- Faza narastającego napięcia – początkiem cyklu jest wyczuwalny wzrost napięcia, narastające sytuacje konfliktowe. Przyczyny mogą tkwić poza rodziną, czasem są to błahostki, drobne nieporozumienia powodujące dalszy wzrost napięcia. Zaczyna pojawiać się agresja.
- Faza ostrej przemocy – następuje wybuch agresji, sprawca przemienia się w kata, może dokonać strasznych czynów, nie zwracając uwagi na krzywdę innych. W tej fazie najczęściej występuje interwencja, ofiary w afekcie decydują się wezwać pomoc czy złożyć skargę.
- Faza miodowego miesiąca– to czas skruchy i okazywania miłości. Sprawca zaczyna dostrzegać to, co się wydarzyło. Próbuje załagodzić sytuację, przeprasza, obiecuje poprawę, staje się uczynny i miły. Pozwala ofiarom uwierzyć, że teraz będzie inaczej, że to się więcej nie powtórzy. Ofiary zaś wierzą wbrew zdrowemu rozsądkowi, bo w głębi serca tego właśnie pragną. I nawet jeśli przed chwilą były gotowe uciec, teraz zostają. Sprawca nie jest w stanie długo pełnić takiej roli: z jakiegoś powodu znowu narasta napięcie i wszystko zaczyna się powtarzać.
Mity o przemocy domowej:
- Przemoc domowa to prywatna sprawa, nikt nie powinien się wtrącać – tymczasem przemoc, wykorzystywanie, bicie, gwałcenie, okradanie bliskich jest przestępstwem ściganym przez prawo, tak samo groźnym jak przemoc wobec obcych. Fakt zawarcia małżeństwa czy mieszkania pod jednym dachem nie stanowi okoliczności zezwalającej na krzywdzenie innych.
- Przemoc zdarza się tylko w rodzinach z marginesu społecznego – tymczasem przemoc domowa występuje we wszystkich grupach społecznych, niezależnie od poziomu wykształcenia czy sytuacji materialnej.
- Przemoc ma miejsce wtedy, gdy są widoczne ślady na ciele ofiary – tymczasem przemoc występuje w różnych formach, są to nie tylko działania pozostawiające siniaki, złamania czy oparzenia, lecz także poniżanie, obelgi, zmuszanie do określonych zachowań, grożenie, zastraszanie.
- Jeśli ktoś jest bity, to znaczy, że na to zasłużył – tymczasem nikt nie zasługuje na bicie, krzywdzenie, maltretowanie bez względu na to, co zrobił czy powiedział. Nikt nie ma prawa znęcać się, poniżać, bić innych.
- Nikt nie powinien interweniować w sprawach rodzinnych – tymczasem przemoc domowa nie jest „sprawą rodzinną”, lecz przestępstwem ściganym przez prawo. Każdy, kto się o niej dowiaduje, ma obowiązek poinformować o tym odpowiednie służby, a one są zobowiązane do podjęcia działań zmierzających do ochrony ofiar i udzielania im wszechstronnej pomocy.
- Ofiary przemocy domowej akceptują przemoc – tymczasem ofiary zawsze próbują się bronić, ich działania są jednak mało skuteczne. Wypróbowują różne, często nieracjonalne strategie obronne, które w konsekwencji powodują nasilenie przemocy.
- To był jednorazowy incydent, który się nie powtórzy – tymczasem przemoc w rodzinie rzadko pojawia się tylko raz. Jeżeli nie zostaną podjęte stanowcze działania wobec sprawcy, przemoc się powtarza. Ofiary zwykle proszą o pomoc w ekstremalnych sytuacjach, gdy mają już za sobą długą historię przemocy.
- Gdyby sytuacja była taka okropna, ofiara odeszłaby od sprawcy – tymczasem przemoc doznawana od bliskiego człowieka jest rzeczą naprawdę straszną, ofiary rzeczywiście cierpią, a to, że nie odchodzą, wynika zwykle z ich zależności od sprawcy, trudności mieszkaniowych, przekonań dotyczących małżeństwa, z nacisków, jakie wywiera sprawca, a także rodzina, koledzy, sąsiedzi.
- Przyczyną przemocy domowej jest alkohol – tymczasem picie alkoholu, chociaż towarzyszy przemocy często, jednak nie zawsze. Ale nawet uzależnienie od alkoholu nie zwalnia od odpowiedzialności za czyny dokonywane pod jego wpływem. Ułatwia on jedynie stosowanie przemocy: sprawcy często piją po to, żeby znęcać się nad swoimi bliskimi i bić ich, a stanem nietrzeźwości próbują usprawiedliwiać swoje zachowania, żeby uniknąć odpowiedzialności. Często obserwuje się, że utrzymywanie abstynencji i podjęcie leczenia odwykowego nie powstrzymują od stosowania przemocy wobec bliskich.
- Gwałt w małżeństwie nie istnieje – tymczasem w rozumieniu prawa gwałtem jest doprowadzenie innej osoby do poddania się czynowi nierządnemu lub wykonania takiego czynu, stosując przemoc, groźbę bezprawną lub podstęp (art.197 k.k.). Nie ma takiego przepisu, który mówi, że nie dotyczy to bliskich napastnika. Każdy ma prawo do decydowania o swoim życiu intymnym, akt ślubu i wspólne życie nikomu tego prawa nie odbierają.
- Osoby stosujące przemoc wobec bliskich są chore psychicznie – tymczasem nie ma bezpośredniego związku między przemocą, a chorobami psychicznymi. Przemoc to demonstracja siły i chęć przejęcia całkowitej kontroli i władzy nad drugą osobą.
- Ofiary przemocy domowej wyolbrzymiają problem – tymczasem w żadnym razie nie można uznać za wyolbrzymianie problemu szukanie pomocy przez kogoś, kto został dotkliwie pobity, ma siniaki, okaleczenia, złamania, uszkodzenia narządów wewnętrznych czy jest systematycznie głodzony, wyrzucany z domu, straszony i poniżany.
- Przemoc domowa jest zjawiskiem rzadkim – tymczasem statystyki i badania pokazują, że prawda jest inna: przemoc domowa jest zjawiskiem coraz częściej ujawnianym w wielu różnych krajach i występuje we wszystkich warunkach społeczno-ekonomicznych.